Fágaidrasttideaddji fáttát 5.-7. ceahkki
Dás gávnnat oppalašgova resurssain, ja dat leat ordnejuvvon bajitoasi fáttá mielde:
Demokrátiija ja mielborgávuohta
Demokratiija ja mielborgárvuohta fáddán skuvllas galgá addit ohppiide máhtu demokratiija eavttuid, árvvuid ja njuolggadusaid birra, ja dahkat nu ahte sii sáhttet oassálastit demokráhtalaš proseassain. Oahpahus galgá addit ipmárdusa demokratiija ja guovddáš olmmošvuoigatvuođaid oktavuođain, nu go cealkinfriddjavuohta, jienastanvuoigatvuohta ja organisašunfriddjavuohta. Sii galget oažžut ipmárdusa das ahte demokratiijas leat iešguđet hámit ja albmaneamit.
Oahppit galget maiddái áddet demokráhtalaš ásahusaid ovdáneami Sámis, ja mo siida lea leamaš ja lea ain okta vuohki organiseret iežas demokráhtalaččat. Dát guoská maiddái sápmelaččaid doarjagii riikkaidgaskasaš eamiálbmotovttasbargguin ja riikkaidgaskasaš soahpamušain ja konvenšuvnnaid mearkkašumis demokráhtalaš ovdáneapmái. Barggadettiin servodatfágain galget oahppit jurddašit kritihkalaččat, váldit iešguđet perspektiivvaid, gieđahallat digaštallamiid ja čájehit aktiiva mielborgárvuođa.
Dát oahpahusdahkosat leat Servodatfága sámi 5-10 ráhkkanusat. Dáid doaimmaid bokte galget oahppit hukset gelbbolašvuođa Sámi birra ja reflekteret maid mearkkaša leat oassin Sámis. Ja dasto reflekteret iežaset gullevašvuođa elementtaide maid leat čadnon dán guvlui. Buot fáttát mat dás leat mielde, ožžot lasi fuomášumi iešguđetge ráidduin Servodatfága sámi 5-10.
Dás gávnnat labaid ja bargobihtáid maid sáhttá geavahit skuvlajagi álggus ja muđui miehtá skuvlajagi. Vuosttaš lábas ožžot oahppit vejolašvuođa muitalit mot geassi lea leamaš ja dasto juogadit sin sávaldagaid boahtte skuvlajagi hárrái. Dát laba doaibmá vuohkkasit ođđa skuvlajagi álggus go lea beroštahtti, suohtas “icebreaker”. Bargobihtáid labas besset oahppit čállit divtta, muitalusaid ja sárgut. Maŋemus labas leat luohkkánjuolggadusat guovddážis. Dát leat vuosttačettiin jurddašuvvon mánáidskuvlii, muhto sáhttet áinnas geavahuvvot boarraset ohppiin maiddái.
Oahppit ožžot álkes dieđuid mat sáhttet sidjiide leat veahkkin buorebut ipmirdit mot Stuorradigge-ja Sámediggeválga váikkuha Norgga demokratiijai.
Oahppit galget oahppat historjjá duogáža manin mii ávvudat sámi álbmotbeaivvi. Reflekteret manin mii ávvudat sámi álbmotbeaivvi. Suokkardit/ságaškuššat makkár ávvudanvierut leat ceaggán Sápmái. Diehtit manin Elsa Laula Renberg lea dehálaš historjjás go mearriduvvui guovvamánu 6.b sámi álbmotbeaivin. Sámi leavga ja sámi soga lávlla lea maid ožžon saji bargobájin.
Sámi giellavahkku galgá čájehit ja loktet sámi gielaid.Learnlab háliida dán ráiddu bokte ovddidit ja gaskkustit davvi-, lulli- ja julevsámi giela ja kultuvrra.
Álbmotdearvvašvuohta ja birget eallimis
Fáddá galgá addit ipmárdusa dasa mo ovttasdoaibman earáiguin, maiddái digitálalaččat, váikkuha gaskavuođaide ja gullevašvuhtii ja lea maiddái oassin fága gelbbolašvuođas. Dat galgá váikkuhit dasa ahte oahppit máhttet dahkat buriid válljemiid eallimis ja gieđahallat hástalusaid mat gullet seksualitehtii, persovnnalaš ekonomiijai, gárrenmirkkuide, olggobealvuhtii ja digitála ovttasdoaibmamii. Fáddá galgá maiddái leat mielde hábmemin áddejumi, árvvusatnima ja gierdavašvuođa girjáivuhtii, earáid árvvuide ja eallinválljejumiide, ja addit perspektiivvaid dasa mii buorre eallin sáhttá leat.
Fága bokte galget oahppit máhttit identifiseret guovlluid gos olmmošárvu áitojuvvo, ovdamearkka dihtii olmmošgávppašeami ja dálááiggi šlávavuohta oktavuođas, ja fuomášit doaibmabijuid mat áimmahuššet olbmuid vuođđodárbbuid.
Sámi giellavahkku galgá čájehit ja loktet sámi gielaid.Learnlab háliida dán ráiddu bokte ovddidit ja gaskkustit davvi-, lulli- ja julevsámi giela ja kultuvrra.
Oahpahusbargguid mihttomearri lea bohciidahttit ipmárdusa identitehta-doahpagii, ahte mis leat iešguđetlágan rollat ja sajit ja maiddái ipmirdit maid mearkkaša go lea oadjebas ja dorvvolaš iežas hárrái. Gaskadási oahpahus joatká 1.-4.cehkiid ulbmiliin, namalassii iešguđetláganvuođaid mearkkašupmi bearrašis, ustibiid ektui ja servvodagas muđui. Beassá reflekteret mot iešguđetláganvuođat nanusmáhttet ja ahte dán galgá árvvusatnit. Oahppit sáhttet čállit iežaset girjjis Storylabas dahje ásahit dohko girjji man sáhttá gohčodit juogo “Mu identitehta”, mu “Giisá” dahje mu “Árdnabumbá”.
Dán ráiddus beassá oahppat eambbo pandemiija birra ja manne koronavirus lea pándemiija. Bargobihtáid ja reflekšuvnnaid bokte besset oahppit guorahallat ja jurddašit movt sii ieža sáhttet leat mielde váikkuheame, guđe joavkkut leat hearkkit ja maid koronavirusis sáhttá oahppat.
Dát laba suokkarda doahpagiid nugo ovdamearkka dihte girjáivuohta, unnitlohku, seammaárvosašvuohta, dásseárvu ja demokratiija ovttas joavkkuiguin mat ovddastit girjáivuođa Norggas.
Fáttá áigeguovdilis suorggit leat relašuvnnat, eallindábit, geavaheapmi ja persovnnalaš ekonomiija.
Vuosttaš oasis besset oahppit reflekteret ja digaštallat guovttis ja guovttis fárrolaga maid mearkkaša leat báhtarusas ja sivaid manin olbmot báhtarit – iežaset jurdagiid ja máhtu vuođul.
Ráiddus leat iešguđetlágat reaiddut ja mállet čiekŋalisoahppamii fágaidrasttideaddji bargguid bokte.
“Ovttastallat” fáddái gullet ustitvuohta, olmmáivuohta, givssideapmi, morálalaš dásit, neahttadáidu ja veahkaváldin. Labbain leat iešguđetlágan čuolmmat ja gažaldagat mat dađistaga šaddet váddáseabbon. Hárjehusat hástalit ohppiid iežaset giellageavaheami, ja sihke iežaset ja earáid daguid. Inkluderen ja iešdovdu leat guovddáš doahpagat. Ráiddus leat máŋga lábba, mat čuvvot nubbi nuppi, muhto daid lea maid vejolaš geavahit sierra. Hárjehusat leat vuogas reaiddut go galgá čalmmustahttit luohkkábirrasa ja ohppiid árgabeaivvi. Oahppit sáhttet čállit iežaset girjjis Storylabas dahje ásahit dohko girjji man sáhttá gohčodit juogo “Mu identitehta”, mu “Giisá” dahje mu “Árdnabumbá”.
Rumaš ja seksualitehta 5.-7. cehkiide lea seksualitehta, illasteami ja gárrendili birra. Oahpahus seksualitehta birra galgá veahkehit mánáid ja nuoraid vuohkkasit hálddašit sosiála ja seksuálalaš dilálašvuođaid. Lea dehálaš ahte oahpahus addá oadjebasvuođa. Oadjebasvuohta lea áibbas dárbbašlaš jus nuorat galget loaktit, ovdánáhttit oadjebas identitehta, oažžut buori seksuálaeallima ja dasa lassin eastadit hárdima, vealaheami ja loavkašuhttima. Seksualitehta lea ilu, ovddasvástádusa ja luohttámuša birra. Dasa lassin mainna lágiin láhttet earáiguin, movt oažžut buriid jurdagiid ja oainnu iežamet rupmaša ektui. Seammás leat seksualitehtas maiddái heajos bealit. Illasteapmi, ávkkástallan, seksuálalaš veahkaváldin ja givssideapmi leat ovdamearkkat dasa. Oahppit sáhttet čállit iežaset girjjis Storylabas dahje ásahit dohko girjji man sáhttá gohčodit juogo “Mu identitehta”, mu “Giisá” dahje mu “Árdnabumbá”.
Adveantalaba juohke skuvlabeaivvi nammii juovlamánus. Juohke beaivve gávnnat lávkkiid dan beaivvi kaleandarsiidduin, beaivvi smiehttamuš ja árvalus adveantadoibmii. Dás gávnnat earret eará juovlalávlagiid, filmmažiid, smiehttanbargguid ja hutkás doaimmaid. Ja nu go muđui eará labain, de sáhtát ieš sirddášit ja rievdadit lávkkiid vai heive du oahpahussii ja du adveantabottuide.
Halloween-ráidu mas lea oktasaš bargoboddu CoLabas, guokte Storylaba mat lea viežžan inspirašuvnna Escape-Room málles ja dát lea jurddašuvvon ovttasbargun joavkkuin. Dasto lea vel okta StoryLaba mas lea čállinálgu.
Guoddevaš ovdáneapmi
Guoddevaš ovdáneami fáddábargguid bokte galget oahppit ovdánahttit gealbbu mii dahká ahte sii sáhttet dahkat ovddasvástideaddji válljemiid ja bargat ehtalaččat ja birasdiđolaččat. Oahppit galget oažžut ipmárdusa das ahte ovttaskas olbmo daguin ja válljemiin lea mearkkašupmi. Fáddá fátmmasta čuolmmaid mat leat čadnon birrasii ja dálkkádahkii, geafivuhtii ja resurssaid juogadeapmái, riidduide, dearvvašvuhtii, dásseárvui, demografiijai ja ohppui. Oahppit galget oahppat movt iešguđet bealit guoddevaš ovdáneamis gullet oktii. Máhttu luonddu ja servodaga oktavuođaid birra, mo olbmot váikkuhit dálkkádahkii ja birrasii, ja mo birgenláhki,eallinvuohki ja demografiija gullet oktii, buorida dán áddejumi. Mo luondu áddejuvvo ja hálddašuvvo Sámis vássánáiggis ja dálááiggis gullá dása. Oahppit galget oahppat mot iešguđetlágan bealit guoddevaš ovdáneamis gullet oktii.
Dás gávnnat resurssaid maid sáhttá geavahit guoddevaš ovdáneami fáddábarggus.
Ráidu Máilbmi balánssas 5-7, lea fágaidrasttideaddji ráidu mii lea čadnon guoddevaš ovdáneapmái ja ONa 17 guoddevašvuođamihttomeriide. Oahpahusdahkosa vuolggasadji lea ohppiid ipmárdus ja sáhkkiivuohta fáttá bahkadasaide ja čuolmmaide. Go doaimmalaččat geavaha ONa guoddevašvuođamihttomeriid,de oahppit ožžot čiekŋalit ipmárdusa.
Oahpahusdahkosa viggamuš lea oahpahit “Servodat”-doahpaga birra. Oahpahusdahkosiid sáhttá čađahit máŋgga ládje, muhto čálli ráva lea čađahit smávit joavkkuin main leat 2-3 oahppi. Ságastallan, digaštallan ja smiehttan searválaga ovddida oahppama ja beroštumi.
Resurssaid mihttun lea ovdánahttit ohppiid ipmárdusa das ahte eallit leat máŋggaláganat ja ahte daid sáhttá šláddjet dahje kategoriseret. De lea dehálaš dovdat doahpagiid nugo šládja/nálli, riggeeallli, rikkehisealli ja eallima birrajohtu. Dat lea dehálaš jus galgá boahttevaš áhkecehkiin nagodit ovdánahttit vel čiekŋalit ipmárdusa das maid biologalaš šláddjivuohta dahje máŋggabealátvuohta mearkkaša ja maid olmmoš fertet dahkat seailluhandihte dán šláddjivuođa.
Mii lea siida, ja mo lea SIIDAdoahpaga sisdoallu rievdan áiggiid čađa. Dán barggus galget oahppit beassat oahppat doahpagiid ja maiddái oahpasmuvvat siidda doaimmaide ja historjái.
