Desnie bijjievuajnoem viehtide gaavnh, veesme bijjieöörneme teeman mietie:
Daennie teemesne learohkh haarjanimmiem åadtjoeh ektiedimmieh vueptiestidh don geograafeles, histovrijes jïh dan gaskem mij sjugniehtåvva daaletje tïjjen. Learohkh analyseerieh guktie faamoe jïh faamoerelasjovnh seabradahkem baajnehtieh. Daate sæjhta jiehtedh learohkh edtjieh onterdidh, ussjedadtedh jïh vuarjasjidh guktie daajroe seabradahken bïjre sjædta.
Daate lïeremeboelhke faagi dåaresth lea voenges histovrijen bïjre. Gosse gaatoenommh ohtsedh nommigujmie almetjidie jallh mïsse akt jeatjah staaren jarngesne jallh sijjesne gusnie årroeh, learohkh sijhtieh staaren jallh sijjien bïjre lïeredh jeatjahlaakan. Dah edtjieh gaavnedh gie almetje lea gusnie sijjie lea, man åvteste dïhte åehpies, mannasinie sijjie sov nommem åådtjeme jïh dan bijjelen ussjedadtedh.
Mytah jïh almetjejaahkoe leah bielie mijjen histovrijeste. Dah leah daamtaj eatnemefenomeeni bïjre jïh leah dååjresinie, soptsesinie (mytah, vaajesh) jïh vuekine.
Raajroe 2. veartenedåaram noerhtene buerkeste. Daesnie tjoevkesem beaja dåarose Sørøyesne, saetniesvoeth dåaran bïjre, faangkeleejri bïjre, evakueeremen jïh orresistiebïgkemen bïjre Finnmarhkeste, dovne almetjeperspektijvesne jïh seabradahkeperspektijvesne. Aktegsalmetjh sjïerelaakan neebnesuvvieh dovne heannadimmine jïh dan åvteste jïjtse jieledem vaahrese bïejin juktie mubpieh viehkiehtidh.
Daennie raajrosne jienebh ööhpehtimmieboelhkh mah ovmessieh heannadimmieh saemien histovrijisnie buerkiestieh.
Raajrosne labh jïh laavenjassh mah learoehkidie nuepiem vedtieh, ovmessie labi jïh laavenjassi tjïrrh, lïeredh guktie holocaust lij viehkine bïevnesh gïetedidh jïh ussjedadtedh laavenjostosne meatanlearohkigujmie jïh lohkehtæjjine. Parallellh aaj geasalguvvieh daan beajjetje seabradahkese jieniebinie gyhtjalassijste jïh laavenjassijste.
Daate raajroe saemien histovrijem gïetede naeliedotkemen, assimileeremen jïh daaroedehtemeprosessi bïjre.
Daennie teemesne learohkh daajroem åadtjoeh joekehtsi bïjre laanti gaskem, gosse lea stuvremevuekien jïh gorredimmien bïjre almetjereaktijste. Dah viehkiem åadtjoeh vueptiestidh mannasinie vigkieh jæjhteme jïh jijhtieh. Learohkh edtjieh dååjrehtimmiem åadtjodh demokratijine rïektesisnie juktie maehtedh baajnehtidh jïh meatan årrodh seabradahkehammoedimmesne. Sisvege daennie jarngebiehkine edtja tjoevkesisnie vuajnalgidh ovmessie perspektijvijste, dehtie voenges don veartenevijries, jïh aalkoeåålmege- jïh unnebelåhkoeperspektijvine, leavlojne åvtetje aajkan, daaletje tïjjese jïh båetijen aajkan. Daate sæjhta jiehtedh learohkh edtjieh maehtedh onterdidh, ussjedadtedh jïh vuarjasjidh guktie daajroe demokratijegoerkesen jïh meatanårromen bïjre sjædta.
Ööhpehtimmieboelhkh leah bijjemes bielie Seabradahkefaagese saemien 5-10. Boelhki tjïrrh learohkh edtjieh maahtoem tseegkedh Saepmien bïjre jïh ussjedadtedh mij sæjhta jiehtedh bieline årrodh Saepmeste jïh jïjtse ektiedimmien bïjre dejtie ovmessie biehkide mah leah vïedteldihkie daan suarkan. Gaajhkh dov ovmessie teemah mah leah daennie boelhkesne, sïjhtieh lïhkebe tjïelkestamme sjïdtedh ovmessie raajroej tjïrrh Seabradahkefaagesne saemien 5-10.
Daan raajroen tjïrrh learohkh dïrregem åadtjoeh mejgujmie maehtieh jïjtsh politihkeles veeljemh darjodh. raajrosne dovne CoLabs, Storylabs, IdeaLabs jïh laavenjassetjomhpe. Raajrosne tseegkesovveme dejnie sjaavnjojne learoehkidie viehkiehtidh ellies goerkesem åadtjodh guktie nöörjen politihkeles systeeme jåhta jïh guktie lea guktie lea. Sisvegen tjïrrh raajrosne learohkh nuepiem åadtjoeh ektiedimmieh vuejnedh gaskem guktie seabradahke Nöörjesne lea tseegkesovveme, jïh dah konsekvensh daate vadtasåvva fïerhten årroejasse.
Saemiej åålmegebiejjie lea goevten 6. b. jïh daate soejkesje histovrijem jarngesne åtna jïh mannasinie daam biejjiem aavoedibie. Dïhte våajnoes dorje dam barkoem jïh doh gæmhpoeh mah leah daerpies orreme saemiej reaktaj gaavhtan.
Raajroe mij mïrrestallemem, sïerredimmiem, tjïertevidtjiem buerkeste jïh aktine storylabine mij teemine åtna dej gelliej noeri bïjre mah veeljieh mïrrestallemen åvteste gæmhpodh jïh garmerdieh gïeh leah jïh gubpede båetieh.
Daennie teemesne vuartesje guktie vierhtieh leah juakasovveme ovmessie seabradahkine. Learohkh haarjanimmiem åadtjoeh guarkedh guktie jarkelimmieh åvtetje aejkien jïh daaletje tïjjen baajnehtieh man nænnoes ovmessie seabradahkh leah. Nænnoes evtiedimmie seabradahkefaagesne edtja tjoevkesisnie vuajnalgidh ovmessie perspektijvijste, dehtie voenges don veartenevijries, jïh aalkoeåålmege- jïh unnebelåhkoeperspektijvine, leavlojne åvtetje aajkan, daaletje tïjjese jïh båetijen aajkan. Daate sæjhta jiehtedh learohkh edtjieh maehtedh onterdidh, ussjedadtedh jïh vuarjasjidh guktie daajroe nænnoes seabradahki bïjre sjædta.
Raajrosne ovmessie bielieh mearoegaedtiekultuvreste mearoesaemiej bïjre, göölemen jïh bivtemen bïjre, jielemi bïjre, vïnhtsebigkemen bïjre, tjoevkesetåarni jïh navigasjovnen bïjre
Daennie raajrosne libie bijjemes bieliem learoesoejkesjevierhkeste våaroeminie åtneme. Teemesne Almetjehealsoe jïh jieledehaalveme learohkh edtjieh maahtoem åadtjodh mah nuepieh vedtieh eensi veeljemh jieliedasse vaeltedh, jïh faktovrh guarkedh mah aaj leah vihkele juktie jïjtse jieledem haalvedh. Dan sisnjelen relasjovnh, jieledevoeth, åtnoe jïh persovneles ekonomije.
Daennie raajrosne leara vielie mij Pandemije lea, jïh man åvteste dïhte juhtije Korona-vijruse gaskem jeatjah lea pandemije. Laavenjassi jïh ussjedadtemen learohkh nuepiem åadtjoeh ussjedadtedh guktie dah jïjtjh maehtieh viehkine årrodh, mah dåehkieh mah leah sjïere vaahresne jïh maam maahta «lïeredh» destie mij dam nöörjen seabradahkem steegkie. Maahta labide tjïrrehtidh goh jïjtjeraarehke labh, jallh dejtie ektiedimmesne nuhtjedh.
Prosjekte «Roehtsigujmie jïh såajajgujmie» Guovdageaidnun tjïeltesne leah daejtie boelhkide evtiedamme, mah faagi learoesoejkesjh våaroeminie utnieh jïh gusnie ovmessie faagh aktanieh barkosne saemien kultuvrine. Boelhkh aaj vïedteldahkesne dan orre bijjemes bealan jïh dejtie dåaresthfaageles teemide, goh monnehke evtiedimmie, demokratije jïh meatanårrojevoete jïh almetjehealsoe jïh jieledehaalveme.
Raajroe aalkoeåålmegh veartenisnie jarngesne åtna. Aalkoeåålmegh bïjre jarkan veartenisnie stoerre daajroem utnieh eatnemen jïh byjresen bïjre dej bïjre, mænngan gellie boelvh leah lïhke eatnamasse jealeme gellie tjuetie jaepieh. Learohkh edtjieh goerkesem åadtjodh mah aalkoeåålmegh mah gååvnesieh, mij sjïere dejnie kultuvrine jïh veelebelaakan goerehtidh aktem aalkoeåålmegem maam jïjtje veeljie.
Daennie teemesne learohkh barkeminie guarkedh mannasinie almetjh tjåanghkenieh seabradahkide jïh guktie geografeles, histovrijes jïh daaletje tsiehkieh identiteeteevtiedimmiem jïh ektievoetem baajnehtieh. Daate sæjhta jiehtedh ovmessie perspektijvh utnedh mij hijven jielede maahta årrodh, jïh learohkh dovne voerkesvoetem histovrijen bïjre jïh dahkoemaahtoem evtiedieh, viehkine jïjtjemse guarkedh åvtetje aejkine, daaletje tïjjine jïh båetijen aejkine.Daate sæjhta jiehtedh learohkh edtjieh maehtedh onterdidh, ussjedadtedh jïh vuarjasjidh guktie daajroe identiteeteevtiedimmien jïh ektievoeten bïjre sjædta.
Ööhpehtimmieboelhki lea jienebh ulmieh, jïjtjemse dåehkesne speejjeldidh jïh vuejnedh maam ulmide dåehkie jïh ovmessie råållah utnieh juktie identiteetem evtiedidh. Dah persovneles jïh sosijaale identiteetem bæjjese vaeltieh stööremes fokusinie sosijaale identiteetese. Guktie mijjen dahkoeh jïh gïeh libie tjïelkestidh Boelhkh aktem gïengelåbpoe goerkesem identiteetese sjugniedieh – mij lea dïhte mij baaja jïjtjemse baajnehtidh? Boelhken minngemes bielesne edtjieh ussjedadtedh guktie sijjieh maehtieh sijjen identiteetem vaarjelidh. Soptsestalleme, onterdimmie jïh ussjedadteme leah jarngesne gaajhkine boelhkine identiteeten bïjre. Daan aalteren joekoen vihkele vuesiehtidh man vihkele lea ektiedimmiem mïsse akt utnedh jïh joekehtsvoetem faamoem vuesiehtidh. Learohkh maehtieh gærjam darjodh jallh sov gærjesne tjaeledh Storylabesne. Dan nomme maahta årrodh Mov identiteete, Mov skaehtiegæstoe jallh Mov gæstoe.
Aamhtesisnie «Ektesne årrodh» vïenevoete, irhkeme, nedtevihte jïh vædtsoesvoete. Learohkh haestemh åadtjoeh jïjtsh gïeleåtnoem måjhtelidh, jïh jïjtsh jïh mubpiej dahkoeh. Feerhmesovveme jïh identiteete leah vihkeles baakoetjïerth. Daejnie boelhkine soptsestalleme klaassesne vihkeles. Vihkeles hijven astoem utnedh learohki vaestiedassi bïjre soptsestidh. Onterdidh, ussjedadtedh jïh såemies lahtestimmiej bïjre vielie soptsestidh. Learohkh maehtieh gærjam darjodh jallh sov gærjesne tjaeledh Storylabesne. Dan nomme maahta årrodh Mov identiteete, Mov skaehtiegæstoe jallh Mov gæstoe.
Raajroe kråahpe jïh seksualiteete lea seksualiteeten jïh ruvsen bïjre. Jienebh daejstie boelhkijste gyhtjelassh utnieh mej bijjeli edtjieh ussjedadtedh jïh mah maehtieh krïevije årrodh. Lohkehtæjja byöroe jearsoe mieriem tæjmoej bïjre bïejedh jïh baajedh learohki vaestiedassh mij akt årrodh mej bijjeli maehtieh vielie soptestalledh. Learohkh maehtieh gærjam darjodh jallh sov gærjesne tjaeledh Storylabesne. Dan nomme maahta årrodh Mov identiteete, Mov skaehtiegæstoe jallh Mov gæstoe.
