Fágaidrasttideaddji fáttát JTK

Dán ráiddus oahppit fuomášit ja smiehtadit teknologiijafáttá: mot lea teknologiija rievdadan servodaga ja mainna lágiin leat teknologalaš fuomášumit čađat huksejuvvon ovdalaš fuomášumiid vuođul. Makkár teknologalaš ovdáneamit leat midjiide buorrin ja mat leat bahan? Makkár váikkuhusat leat dás bargoeallimii ja priváhta dilálašvuođaide? Ráiddus suokkardit mot ođđaáigásaš teknologiija, erenoamážit sosiála mediat ,informašuvdnateknologiija ja heivehuvvon márkanfievrrideapmi, dagaha duođalaš áitaga demokratiijai. Mii suokkardit fenomenaid, nugo ekkogámmára ja polariserema ja oalgguhit ohppiid smiehttat mot sii vásihit dán peršovnnalaččat ja mot dát váikkuha sidjiide.

Dát ráidu váldá ovdan terrordaguid suoidnemánu 22. beaivve 2011, ja dás geahččat mot dát lea váikkuhan min servodahkii. Sisdoallu lea heivehuvvon nu ahte oahppit nagodivčče fuomášit oktavuođaid ja čanastumiid.

Ráidu čilge nuppi máilmmisoađi davvin. Dás čalmmustahttojuvvo soahti Sállanis, fáktádieđut soađi birra,fáŋgaleairrat, eváhkku ja Finnmárkku ođđasishuksen olmmošlaš ja servodatlaš perspektiivvas. Ovttaskasolbmot namuhuvvojit sihke dáhpáhusaid oktavuođas, muhto maiddái go sáŋgára hámis leat bidjan searaid veahkehit earáid.

Sámi giellavahkku galgá čájehit ja loktet sámi gielaid.Learnlab háliida dán ráiddu bokte ovddidit ja gaskkustit davvi-, lulli- ja julevsámi giela ja kultuvrra.

Dáid doaimmaid bokte galget oahppit hukset gelbbolašvuođa Sámi birra ja reflekteret maid mearkkaša leat oassin Sámis. Ja dasto reflekteret iežaset gullevašvuođa elementtaide maid leat čadnon dán guvlui. Buot fáttát mat dás leat mielde, ožžot lasi fuomášumi iešguđetge ráidduin Servodatfága sámi 5-10.

Dán ráiddus beassá oahppat eambbo pandemiija birra ja manne koronavirus lea pándemiija. Bargobihtáid ja reflekšuvnnaid bokte besset oahppit guorahallat ja jurddašit movt sii ieža sáhttet leat mielde váikkuheame, guđe joavkkut leat hearkkit ja maid koronavirusis sáhttá oahppat.

Ráidu mii válddaha dásserávvu, vealaheami ja rasisma. Dasto storylab dan birra ahte olu nuorat válljehit dásseárvvu bealuštit ja čájehit rámisvuođain gii son lea ja gos son lea eret.

Oahpahus lea seksualitehta, illasteami ja gárrendilli birra.Seksualitehta lea ilu, ovddasvástádusa ja luohttevašvuođa birra. Dasa lassin mainna lágiin láhttet earáiguin, movt oažžut buriid jurdagiid ja oainnu iežamet rupmaša ektui. Seammás leat seksualitehtas maiddái heajos bealit. Oahpahus gárrendili birra lea digaštallan mas vuođđun leat ohppiid jurdagat ja boasttuipmárdusat gárrenmirkkuid ektui. Oahppit sáhttet čállit iežaset girjjis Storylabas dahje ásahit dohko girjji man sáhttá gohčodit juogo “Mu identitehta”, mu “Giisá” dahje mu “Árdnabumbá”.

Oahpahusa mihttomearri lea addit čiekŋalet ipmárdusa identitehta mearkkašumis. Doaba geavahuvvo metaforan luopmánii. Dás buohtastahttit olbmo luopmániin go lea sáhka siskkit substánssas. Ulbmilin lea fuomášuhttit makkár seammaláganvuođat ja iešguđetláganvuođat gávdnojit ja árvvusatnit sierraláganvuođaid. Sátnevádjasat leat oassin min ruohttasiin ja oahpahusas leat oasit sátnevadjasiid mearkkašumi birra. Sámi kultuvra ja árbevierru lea nannosit čadnon lundui. Oahppit galget govvidit iežaset doahpagiid mat dábálaččat geavahuvvojit luonddu birra. Ságastallan, imaštallan ja reflekteren leat dehálaččat maiddái joatkkaskuvllas. Árvvusatnit sierraláganvuođaid lea givrodat ja dan ferte čalmmustahttit. Oahppit sáhttet čállit iežaset girjjis Storylabas dahje ásahit dohko girjji man sáhttá gohčodit juogo “Mu identitehta”, mu “Giisá” dahje mu “Árdnabumbá”.

“Ovttastallat” fáddái gullet ustitvuohta, olmmáivuohta, givssideapmi, neahttadáidu, gárrendilli ja veahkaváldin. Dat hástala ohppiid iežaset giellageavaheami, ja sihke iežaset ja earáid daguid. Inkluderen ja iešdovdu leat guovddáš doahpagat. Hárjehusain lea luohkkáságastallan guovddážis. Lea mávssolaš bidjat buori áiggi ohppiid vástádusaid gieđahallamii. Imaštallat, reflekteret ja muhtun oaiviliid atnit vuođđun viidáseappot. Oahppit sáhttet čállit iežaset girjjis Storylabas dahje ásahit dohko girjji man sáhttá gohčodit juogo “Mu identitehta”, mu “Giisá” dahje mu “Árdnabumbá”.

Halloween-ráidu mas lea oktasaš bargoboddu CoLabas, guokte Storylaba mat lea viežžan inspirašuvnna Escape-Room málles ja dát lea jurddašuvvon ovttasbargun joavkkuin. Dasto lea vel okta StoryLaba mas lea čállinálgu.

Dás bargat digaštallandahkosiin gos oahppit ožžot vejolašvuohtan geavahit iežaset ipmárdusa go bargadettiin galget fuomášit oktavuođa iešguđetlágan energiijahámiin. Ja maiddái fáktá ahte energiija ii sáhte jávkat.

Dát ráidu lea ekonomiija birra, mikrodásis makrodássái. Dat álgá lagas oktavuođain priváhta- ja bearašekonomiijain, ovdal go peršpektiiva viiddiduvvo vearrovuogádahkii, nationálabušehttii ja čálgostáhtii.

Dáid oahppanresurssaid bokte dáhtošeimmet boktit sáhkkiivuođa ja movttidit ohppiid jurddašit ahte otná biologalaš eallin lea joatkka eallimii mii máilmmis lea gávdnon arvat ovdal min. Oahppit hárjehallet geahčadit makkár oktavuohta gávdno gaskal lunddolaš válljema, mutašuvnna, DNA, heivehallannávcca ja domestiserema. Dasto lea jurdda fuomášuhttit ohppiide ahte gávdno oktavuohta gaskal biologalaš šláddjivuođa ja evolušuvdnateoriija.

Álggos oahpásmuvvet oahppit resurssaide, resursaávkkástallamii ja beroštusriidduide. Dán geahččat guoddevaš ovdáneami ektui. Dasto čovdet oahppit bargobihtá gos geahčadit beroštusriiddu mii guoská sidjiide. Oahppit ožžot rollaid iešguđetge beroštumiiguin ja oaiviliiguin. Álggos galget ráhkkanit ja loahpas čađahit digaštallama áššis.

Ráiddus leat iešguđet elemeanttat mat gusket kultuvrralaš ja dáiddalaš ovdanbuktimii, dáidagii ja aktivismai ja muitalanárbevirrui.

Sámi kultuvra ja árbevierru fágaidrasttideaddji lahkonanvuogis