Fágaidrasttideaddji fáttát 3.-4. ceahkki

Dás gávnnat oppalašgova resurssain, ja dat leat ordnejuvvon bajitoasi fáttá mielde:

Fáddá:

Demokrátiija ja mielborgávuohta

Demokratiija ja mielborgárvuohta fáddán skuvllas galgá addit ohppiide máhtu demokratiija eavttuid, árvvuid ja njuolggadusaid birra, ja dahkat nu ahte sii sáhttet oassálastit demokráhtalaš proseassain. Oahpahus galgá addit ipmárdusa demokratiija ja guovddáš olmmošvuoigatvuođaid oktavuođain, nu go cealkinfriddjavuohta, jienastanvuoigatvuohta ja organisašunfriddjavuohta. Sii galget oažžut ipmárdusa das ahte demokratiijas leat iešguđet hámit ja albmaneamit.

Oahppit galget maiddái áddet demokráhtalaš ásahusaid ovdáneami Sámis, ja mo siida lea leamaš ja lea ain okta vuohki organiseret iežas demokráhtalaččat. Dát guoská maiddái sápmelaččaid doarjagii riikkaidgaskasaš eamiálbmotovttasbargguin ja riikkaidgaskasaš soahpamušain ja konvenšuvnnaid mearkkašumis demokráhtalaš ovdáneapmái. Barggadettiin servodatfágain galget oahppit jurddašit kritihkalaččat, váldit iešguđet perspektiivvaid, gieđahallat digaštallamiid ja čájehit aktiiva mielborgárvuođa.

Luohkkálanjas

Dás gávnnat labaid ja bargobihtáid maid sáhttá geavahit skuvlajagi álggus ja muđui miehtá skuvlajagi. Vuosttaš lábas ožžot oahppit vejolašvuođa muitalit mot geassi lea leamaš ja dasto juogadit sin sávaldagaid boahtte skuvlajagi hárrái. Dát laba doaibmá vuohkkasit ođđa skuvlajagi álggus go lea beroštahtti, suohtas “icebreaker”. Bargobihtáid labas besset oahppit čállit divtta, muitalusaid ja sárgut. Maŋemus labas leat luohkkánjuolggadusat guovddážis. Dát leat vuosttačettiin jurddašuvvon mánáidskuvlii, muhto sáhttet áinnas geavahuvvot boarraset ohppiin maiddái.
Unna válljemušat - Stuora válljemat

Dán ráiddu vuolggasadji lea fágaidrasttideaddji fáddá Demokratiija ja borgárvuohta. Maŋŋel 2. ceahki galget oahppit reflekteret manin olbmuin lea iešguđetgelágan oaivilat ja manin mii válljet iešguđetládje. Dán ráiddus leat olu gelddolaš dahkosa dán birra.
Sápmi

Oahpahusbottuin galget oahppit hukset máhtu Sámi birra, ja dasto smiehttat maid mearkkaša leat oassin Sámis, ja mot lea sin gullevašvuohta iešguđet elemeanttaide mat leat čadnon dáidda guovlluide.

Álbmotdearvvašvuohta ja birget eallimis

Fáddá galgá addit ipmárdusa dasa mo ovttasdoaibman earáiguin, maiddái digitálalaččat, váikkuha gaskavuođaide ja gullevašvuhtii ja lea maiddái oassin fága gelbbolašvuođas. Dat galgá váikkuhit dasa ahte oahppit máhttet dahkat buriid válljemiid eallimis ja gieđahallat hástalusaid mat gullet seksualitehtii, persovnnalaš ekonomiijai, gárrenmirkkuide, olggobealvuhtii ja digitála ovttasdoaibmamii. Fáddá galgá maiddái leat mielde hábmemin áddejumi, árvvusatnima ja gierdavašvuođa girjáivuhtii, earáid árvvuide ja eallinválljejumiide, ja addit perspektiivvaid dasa mii buorre eallin sáhttá leat.

Fága bokte galget oahppit máhttit identifiseret guovlluid gos olmmošárvu áitojuvvo, ovdamearkka dihtii olmmošgávppašeami ja dálááiggi šlávavuohta oktavuođas, ja fuomášit doaibmabijuid mat áimmahuššet olbmuid vuođđodárbbuid.

Mánáid vuoigatvuođat

Dáid ressurssaid bokte oahpásmuvvet oahppit mánáidkonvenšuvdnii ja mánáid vuoigatvuođaide, ja fáddái lahkoneapmi lea imaštallaba bokte. Lahkoneapmi dán fáddái lea ohppiid iežaset eallima ja duohtavuođa lahka, ja sáhttá addit čiekŋalet ipmárdusa dehálaš fáttáide. Ovdamearkka dihte dan ahte lea riggodahkan duostat leat earalágan, doalahit iežas vuoruhemiid das mii lea dehálaš juste dutnje.
Ovttastallat

Fáddái “Ovttastallat” gullet ustitvuohta, olmmáivuohta, givssideapmi, morála dásit, fierpmádat ja veahkaváldin. Labbat sisttisdollet iešguđetlágan čuolmmaid ja gažaldagaid mat dađistaga šaddet váddáseabbon. Oahppit hástaluvvojit iežaset giellageavaheapmái, ja sihke iežas ja earáid daguide. Inkluderen ja iešdovdu leat guovddáš doahpagat. Ráiddus leat máŋga oasi, mat čuvvot nubbi nuppi, muhto daid lea vejolaš geavahit maid sierra. Dáin hárjehusain lea luohká ságastallan guovddážis. Lea mávssolaš atnit buori áiggi ohppiid vástádusaid gieđahallamii. Imaštallat, reflekteret ja čiekŋudit muhtun cealkámušaide. Oahppit sáhttet čállit iežaset girjjis Storylabas dahje ásahit dohko girjji man sáhttá gohčodit juogo “Mu identitehta”, mu “Giisá” dahje mu “Árdnabumbá”.
Rumaš ja seksualitehta

Oahpahus seksualitehta birra galgá veahkehit mánáid ja nuoraid vuohkkasit hálddašit sosiála ja seksuálalaš dilálašvuođaid. Lea rávisolbmuid ovddasvástádus mánáid gáhttet ja várjalit. Ollesolbmot fertejit dorvvolaš, oadjebas rámmaid ráhkadit vai mánát arvet hupmat seksualitehta birra. Okta vuohki mot olahit dán, lea oahpahusas hupmat seksuála illasteami birra ja addit ohppiide vejolašvuođa jearahallat ja reflekteret fáttá birra. Go mánáiguin hupmá seksuála illasteami birra, de lea dát mielde suddjeme mánáid. Dat lea sin vuoigatvuohta. Oahppit sáhttet čállit iežaset girjjis Storylabas dahje ásahit dohko girjji man sáhttá gohčodit juogo “Mu identitehta”, mu “Giisá” dahje mu “Árdnabumbá”.
Sámi jahkodagat

Dát ráidu lea sámi, gávcci jahkodagaid birra. Labaid jurdda lea ohppiide addit ipmárdusa das makkár jahkodagat mis leat, mot daid juohká ja earuha, ja mii lea jahkodagaid erenoamáš dovdomearka.
Adveantaboddu LearnLabain

Adveantalaba juohke skuvlabeaivvi nammii juovlamánus. Juohke beaivve gávnnat lávkkiid dan beaivvi kaleandarsiidduin, beaivvi smiehttamuš ja árvalus adveantadoibmii. Dás gávnnat earret eará juovlalávlagiid, filmmažiid, smiehttanbargguid ja hutkás doaimmaid. Ja nu go muđui eará labain, de sáhtát ieš sirddášit ja rievdadit lávkkiid vai heive du oahpahussii ja du adveantabottuide.

Guoddevaš ovdáneapmi

Guoddevaš ovdáneami fáddábargguid bokte galget oahppit ovdánahttit gealbbu mii dahká ahte sii sáhttet dahkat ovddasvástideaddji válljemiid ja bargat ehtalaččat ja birasdiđolaččat. Oahppit galget oažžut ipmárdusa das ahte ovttaskas olbmo daguin ja válljemiin lea mearkkašupmi. Fáddá fátmmasta čuolmmaid mat leat čadnon birrasii ja dálkkádahkii, geafivuhtii ja resurssaid juogadeapmái, riidduide, dearvvašvuhtii, dásseárvui, demografiijai ja ohppui. Oahppit galget oahppat movt iešguđet bealit guoddevaš ovdáneamis gullet oktii. Máhttu luonddu ja servodaga oktavuođaid birra, mo olbmot váikkuhit dálkkádahkii ja birrasii, ja mo birgenláhki,eallinvuohki ja demografiija gullet oktii, buorida dán áddejumi. Mo luondu áddejuvvo ja hálddašuvvo Sámis vássánáiggis ja dálááiggis gullá dása. Oahppit galget oahppat mot iešguđetlágan bealit guoddevaš ovdáneamis gullet oktii.

Dás gávnnat resurssaid maid sáhttá geavahit guoddevaš ovdáneami fáddábarggus.

Eallit leat dehálaččat

Veahkkeváriid ulbmil lea ovddidit ohppiid ipmárdusa elliid erohusaide ja daid šláddjemii. Lea mávssolaš máhttit doahpagiid šládja, čielgeeallit, čielggehis eallit, ja eallingeardi. Dát lea mávssolaš go galgá čiekŋudit ipmárdusa biologalaš valljivuhtii bajit dásis, ja go galgá árvvoštallat maid mii sáhttit bargat suddjendihte valljivuođa.
Resursaávkkástallan - Baikkas bursii

Oahpahusdagus 1.-4. Luohkkás gos oahppit searválaga suokkardit luondduriggodagaid. Ráiddus leat iešguđetlágan labat mat earret eará váldet ovdan eanadoalu ja mot/manin mii ávkkástallat muhkkiid duktan. Sáhttá geavahit dušše ovtta laba, dahje ovttas eará labaiguin. Áinnas ovttas ráidduin VANNvittig viktig.
Čáhcevalljodagat - Mávssolaš čáhci

Oahpahusdoaibma 3.-4. ceahkkái, mas oahppit fárrolaga suokkardit čázi valljodaga máilmmis. Dán ráiddus leat golbma labba
Mu lagasbiras

MU LAGASBIRAS ráidu lea fágaidrasttideaddji oahpporesursa sámegielas, luonddu- ja servodatfágas. Oahppoplánas čuožžu ahte oahppit galget leat sáhkket ja viššalit ohcat dieđuid sihke luohkkálanjas ja muđui. Dát ráidu lea heivehuvvon olu olgooahpahussii ja nu ahte oahppit barget luohkkálanjas dieđuiguin ja máhtuin maid olgun ožžot.
Muohta

Mii ássat riikkas gos lea valljit muohta dálvet. Muohta sátnái gullet olu doahpagat mat čilgejit muohttaga lagabuid. Sámegiella lea okta dain gielain main leat eanemus muohtadoahpagat. Sápmelaččat leat doahpagiiguin čilgen muohttaga. Mii guorahallat dáid gávdnašumiid čiekŋaleabbot ja čađahit iskosiid.
Guoddevašvuohta - luohti

Ráidu luođi, luođi historjjá ja luođi otná dili birra. Oahppit ožžot iežaset luohergirjji mas galget veahá oahppat movt juoigat.